بازگشت
درمورد چاپ و نشرو کتاب وکتابخا نه چه ميدانيم؟
ارسالي سالار مهرآئين ارسالي سالار مهرآئين


واژه چاپ احتمالا از کلمه chappn (چاپنا) که کلمه‌ای هندی است گرفته شده است. ولی عده ای معتقدند که از «چاو» مقولی گرفته شده است «چاو ، نام نوعی پول در عصر ایرانیان بوده است). از لغات دیگری که برای چاپ بکار رفته می توان به «طبع» و «باسعه» اشاره کرد. چاپ به معنی اعم ، فن و صنعت تکثیر صورت نقوش دو بعدی «حروف ، ارقام ، خطوط و تصاویر) بوسیله انداختن اثر این نقوش بر روی کاغذ ، پارچه یا مواد دیگر و بالاخص چاپ مواد خواندنی بر روی کاغذ است.در واقع چاپ کردن و پخش کردن (چاپخش) ، پخش عمده ای معنای قلمرو نظر را دربر می گرفت. اما دیگر چاپ مهمترین ابزار نشر نیست و جای خودش را به اشکال دیگری داده است. عمل چاپ و ارایه یک کتاب یا مدرکی دیگر به عموم که به آن انتشار تیر گوین .نشر در واقع تلاتی گاه پدید آورندگان و خوانندگان است. صنعت نشر کتاب به معنای تولید صنعتی کالایی فرهنگی به نام کتاب است. امروزه شیوه‌هایی که در روند تولید کتاب و تکثیر آن به کار می رود، کاملا صنعتی است. از اینرو نشر کتاب ، صنعتی است در کنار صنایع دیگر و نه کمتر از آنها. صنعت نشر کتاب در حال گسترش است البته به شرطی که کتاب ، رسانه اطلاعاتی و ارتباطی کار آمدی باشد. به طور کلی انتشار کتاب ، اشاعه گسترده یکی از موثرترین و سهل ترین رسانه‌هاست.
آغاز چا پ آغاز نشر را می توان زمانی دانست که اعضای خط از طبقه و گروه خاصی بیرون آمد و ابزار همدلی جامعه قرار گرفت. البته نظر به معنای واقعی بعد از اختراع چاپ بوجود آمد. به استناد مدارک موجود ، اختراع چاپ به قرن پنجم قبل از میلاد باز می گردد (زمان هخامنشیان). در این زمان برای امضای اسناد مهرهایی از چوب تهیه کرده و بکار می‌بردند که می توان آنرا ابتدایی ترین نوع چاپ دانست. عده ای ، ابدع چاپ را به چینیان نسبت می دهند، گویا چاپ در 2 قرن پیش از میلاد ، بصورت تجربی در تمدن چین کشف شده است. در دهه 1040م. کیمیاگری چینی به نام پی شنگ ظاهرا از گل و چسب قالبهایی درست کرده و پخته و با مالیدن آنها به مرکب به چاپ کتاب اقدام می نمود و به همین جهت ، وی را مبدع راه حل حروفچینی با حروف متحرک می دانند. البته عده ای دیگر ، معتقدند چاپ بوسیله یوهانس گوتنبرگ ، زرگر نابغه آلمانی در سال 1439م. اختراع شده است. وی برای چاپ اولین کتابش تحت عنوان «انجیل مقدس 42 سطری» (که به کتاب مقدس وی معروف بود) ، 5 سال زحمت کشید. گوتنبرگ ، اولین ماشین چاپی خود را «ماشین فشار پیچی یا چرخی» نام گذاشت که قادر بود 70 یا 100 برگ را در ساعت چاپ کند. دگرگونی در چاپ و نشر ، پس از گوتنبرگ روندی کند داشت و تا سده هفدهم میلادی تغییر عمده ای در آن رخ نداد. در این قرن ، یوهان ینمان (Yohan Rynmann) است که در آوگسبورگ آلمان ، پس از آشنایی با چاپ به نشر کتاب روی آورد و حدود 200 کتاب منشتر ساخت. از سده هفدهم به بعد انقلاب صنعتی باعث و بانی پیشرفت‌های عظیمی در متون چاپ شد. در سده هجدهم ، چاپ به رشد تدریجی خود ادامه داد. در قرن نوزدهم ، تحولات چاپ و نشر کتاب به حدی سرعت و کیفیت چاپ را افزایش داد که این قرن را عصر جدید کتاب نامیدند. در قرن بیستم ، عواملی بر چاپ تاثیر گذاشتند که مهم ترین آنها به این شرح هستند: 1- سرمایه کافی ناشران 2- دانش فنی و مهارتهای تخصصی 3- علاقه و دلبستگی فرهنگی 4- آرمانها و اهداف 5- مناسبات خوب 6 - مخاطره پذیری و عامل بسیار مهم دیگر در این سده ، رواج کمپیوتر و ظهور پدیده نشر رومیزی و همین طور انقلاب الکترونیک است.
کاربرد کمپیوتر ، چاپ را همانند فعالیتهای دیگر ، به خود وابسته کرده است. امکانات فراوان کمپیوتری برای چاپ و نشر کتاب به حدی است که تصور وابستگی نام چاپ به کمپیوتر پذیرفتنی تر است تا چاپ بدون کمپیوتر. امروزه فعالیت‌های اساسی و عمده چاپ در یک جا جمع شده است و اصطلاح نشر رومیزی (desktop publishing) را بر آن نهادند. شيوه هاي چا پ شیوه‌های چاپ در جهان از ابتدا تاکنون از چند شیوه اصلی خارج نیست. در بعضی منابع شیوه‌های چاپ را به 3 دسته اصلی تقسیم می کنند. • چاپ برجسته
• چاپ مسطح
• چاپ گرد
البته شیوه‌های دیگری نیز استفاده می شود که به آنها نیز می پردازیم. • چاپ اوزالید Diazotype : برای ارائه نمونه قبل از چاپ به صاحب کار • چاپ باسمه‌ای Block printing : کشیدن تصاویر یا چاپ یک طرح روی کاغذ یا مواد دیگر با قالبهای چوبی یا فلزی. • چاپ سری Typography: بوسیله حروف سری و متحرک انجام می شود. • چاپ سنگی Lithography : روشی که بر اساس دفع متقابل آب و چربی اختراع شده است و در آن برای چاپ از سنگ استفاده می شود. • چاپ فلزی Metallography : اگر در روش چاپ سنگی به جای سنگ از فلز استفاده کنیم. • چاپ افست : رایج ترین و کار آورترین و سریعترین شیوه چاپ در جهان است. • چاپ زیروگرافی Xerography : این روش چاپ را چاپ فوری نام نهاده اند. • چاپ عکس Gacsimile : بازسازی دقیق یک اثر خطی یا چاپی • چاپ استنسیلی : چاپ از خلال پرده ای نازک و خلل پذیر. روزگاری ، رسانه‌هایی از قبیل رادیو ، تلویزیون ، سینما و ... رقبای قدرتمندی برای چاپ و نشر کتاب به شمار می رفتند. ولی امروزه ناشران موفق به حفظ از طریق نوآوریها و امکانات ویژه ای بدست آمده است. چاپ و نشر کتاب همچنان جای خود را به عنوان مهم ترین رسانه ارتباطی ، روی هم رفته استوارتر از پیش حفظ کرده است. (رشد چاپی رسانه‌ها در سراسر جهان را می توان دلیل بر این مدعا دانست). زیرا که با وجود تمام موانع و مشکلات و رقابت رسانه‌های دیگر ، همچنان به رشد خود ادامه داده و ره آوردهای فنی بسرعت به عرصه تولید و نشر کتاب راه می یابد. به هر حال چاپ و نشر دوره ای را سپری می کند که همه فنون تولید و نشر ، دستخوش دگرگونی هستند. شاید این دوره سرآغاز عصر جدید دیگری در تاریخ چاپ و نشر باشد.
کتابخانه هاي ملی (National library)

کتابخانه ملی ، مادر کتابخانه‌های یک کشور است و در راس همه آنها قرار دارد و به پیشرفت نظام کتابخانه ای کشور ، بخصوص شبکه کتابخانه‌های عمومی کمک می کند. کتابخانه ملی معمولا یک یا چند نسخه از کلیه آثار مکتوب و غیر مکتوب کشور مربوطه را برای ثبت ، نگهداری و برگه نویسی دریافت می دارد. به همین دلیل کتابخانه ثبت آثار (Copyright Labrary) هست. بودجه کتابخانه ملی از طریق دولت تامین می شود و اداره آن با هیات امناست. ویژگی‌های قرن 19 ، برای رشد کتابخانه‌های ملی مساعد بود و این مساله مورد تایید است که قرن 19 دوران کاشتن بذر کتابخانه ملی با ارزش جهان می باشد. احتمالا پار ه‌ای از این کتابخانه‌ها پیشتر پایه گذاری شده اند اما بیشترین تاکید بر ملی بودن آنها و مورد پذیرش و شناسایی قرار گرفتن آنها در قرن 19 میلادی است. این نوع کتابخانه همه نوشته‌ها را در سطح ملی گر می آورد و منظم می کند و خدماتش نه تنها جغرافیایی کشور گسترده است بلکه امروزه ، به سبب ایجاد شبکه‌های جهانی ، با جوامع خارج از کشور نیز در ارتباط است. اجتماعی که با این گونه کتابخانه همبستگی دارد یک ملت است. کتابخانه ملی باید از هر کتابی که داخل مرزهای جغرافیایی یک کشور منتشر می شود یک یا چند نسخه را داشته باشد؛ از کتابهایی که در خارج از کشور درباره کشور متبع کتابخانه ملی چاپ می شود یک یا چند نسخه را داشته باشد؛ تهیه کتابشناسی ملی؛ تهیه فهرست مشترک (Union Cataloug)؛ وضع قوانین مربوط به کتابخانه ها؛ تهیه میکروفیلم ، چاپ عکس (افست) از کتاب و تشکیل کلاس‌های کار آموزی و برگزاری نمایشگاههای کتاب. در زیر به چهار کتابخانه معروف قرن 19 جهان می پردازیم.
کتابخانه ملی انگلستان (موزيم بریتانیا) British museum
این موزيم در عمارت مونته گیو (Montagu house) و به تایخ 15 جنوری سال 1759 گشایش یافت. اساس این موزيم را مجموعه نسخ خطی خریداری شده از «رابرت هارلی» و «ادوارد هارلی» در سال 1753 و کتابهایی اهدا شده از طرف «سیرهانزسلون» در سال 1748 تشکیل می دهد. اداره رسمی موزيم از سال 1853 ، بنا بر لایحه الحاق اداره و نظارت موزيم بریتانیا که از سوی مجلس تصویب شد به هیات امنا سپرده شد واسقف اعظم کانتربوری ، نخستین رییس هییت امنای آن بود. معروفترین کتابدار (1856 ـ 1837) این موزيم «سر آنتونی پانیتسی» بود که اصلیتی ایتالیایی داشت. هدف عمده وی این بود که بریتانیا را به مرکز فرهنگ ملی و ادبیات جهانی تبدیل کند از جمله اقدامات وی می توان به موارد زیر اشاره کرد: وی ترتیبی داد که شخصی به نام «توماس گرنویل» مجموعه با ارزش خود را که ارزشی بالغ 56000 گیره داشت به موزيم اهدا کند تهیه فهرست مولف الفبایی با نمایه موضوعی : در سال 1852م. همزمان با کتابداری پانیتن در موزيم بریتانیا ، ساختمان این موزيم از عمارت مونته گیو به محل کنونی آن، منتقل شد. در سال 1857م. تالار جدید مطالعه کتابخانه با ظرفیت 450 نفر و مجموعه مرجعی بالغ بر 25000 جلد گشایش یافت. به موجب قانون کتابخانه بریتانیا مصوب سال 1972 ، کتابخانه موزيم بریتانیا از موزيم جدا و در یکم جولای 1973 با نام «بخش مرجع کتابخانه بریتانیا» تجدید سازمان یافت. بخش امانت این کتابخانه ، از در هم آمیختن دو کتابخانه دیگر شکل گرفت: یکی کتابخانه ملی مرکزی و دیگری کتابخانه ملی امانت کتاب در علوم و تکنالوژی از سال 1973 ، کار کمپیوتری کردن فهرست کتابخانه شروع شد و هم اکنون نظام کتابشناختی کتابخانه بریتانیا (BLAIS) ، برای کسانی که بخواهند از آن استفاده کنند به طرق چاپی و کامپیوتری در دسترس است.
کتابخانه ملی فرانسه (پاریس) Bibliotheque National :
سیر تحولی تا قرن 19 : اساس کتابخانه ملی فرانسه ازآن شاهان این کشور بود. در زمان لویی چهاردهم (1715 ـ1942م.) ، کتابخانه به سوی عمومی شدن گرایش یافت و از سال 1692م. دو روز در هفته به روی مردم گشوده شد. در قرن 18 و پس از مصادره کتابهای کتابخانه‌های کلیسا ، کتابخانه ملی فرانسه مجموعه ای 300000جلدی از نسخ خطی و کتب چاپی به دست آورد. این عمل توسط انقلابیون صورت گرفت. آنها قصد داشتند کتابخانه ، نهادی باشد که به مفهوم واقعی کلمه به روی همگان باز باشد. قرن 19 : در آغاز قرن 19 ، کتابخانه ملی فرانسه ، مجموعه ای مشتمل بر 250000 کتاب چاپی ، 30008 نسخه خطی و 1500000 گراور داشت. در میان کتابداران این کتابخانه ، لیوپلد دلیزل (1910 ـ 1829) عالم مشهور تاریخ ، خط شناس و چاپ ، از همه معروفتر بود. از جمله اقدامات وی تنظیم نسخ خطی و تهیه فهرستی عمومی برای آنها بود. کتابخانه در عصر حاضر : همانطور که انتظار می رود کتابخانه ملی فرانسه ، بزرگترین کتابخانه فرانسه است و حدود 4500000 جلد کتاب و نسخه خطی دارد. در میان نسخ خطی آن، «پاپیروس پریز» متعلق به مصر باستان نیز دیده می‌شود که پیش از پایان هزاره سوم میلاد (2880 ق.م) به نگارش در آمده است.
کتابخانه کنگره امریکا Library of Congress :
کتابخانه در سال 1800 همزمان با انتقال کنگره به واشنگتن تاسیس یافت. اولین مجموعه کتابخانه که 3000 جلد بود در سال 1814م. در زمان جنگ با انگلیس بوسیله گروه انگلیسی به آتش کشیده شد و از بین رفت. ولی با کوشش «توماس جفرسون» ، رییس جمهور وقت امریکا ، کتابختانه دوباره تشکیل شد. اما در سال 1851 ، بر اثر آتش سوزی دوباره ، مجموعه کتابخانه به 20 هزار جلد کاهش یافت. در سال 1852 با تصویب بودجه‌های 10 و 75 هزار دلاری خرید کتاب از سوی مجلس ، مجموعه کتابخانه به طرز چشمگیری افزایش یافت. توماس جفرسون نیز مجموعه 6400 جلدی خود را به کتابخانه کنگره اهدا کرد. از سال 1848 قانون حق مولف برای این کتابخانه تصویب شد. (قانون حق مولف : براساس این قانون یک یا چند نسخه از کتابهایی که در امریکا چاپ می شود به کتابخانه کنگره اهدا می شود این قانون در سال 1848 تصویب شده بود ولی به طور جدی از سال 1865 دنبال شد.) در سال 1897 ، محل کتابخانه به مکان فعلی آن، منتقل شد. بر جسته ترین کتابدار این کتابخانه «هربرت پوتنام» بوده که بین سالهای 1899 و 1939 ، کتابدار آنجا بوده است و در واقع رشد رایتن کتابخانه از دوره وی آغاز شد و مجموعه کتاخانه از 800000 جلد در سال 1897 به 9000000 جلد در سال 1939 افزایش یافت. کتابخانه کنگره امریکا دارای مجموعه عظیمی از نسخ خطی ، نقشه ، طرح ، عکس ، گراور و ... است و در مقامی قرار دارد که می تواند در اکثر زمینه‌ها ، عجیب ترین کتاب را در باب عجیب ترین مساله در اختیار گذارد. این کتابخانه با وجود اینکه بازوی تحقیقاتی کنگره است ولی وظایف کتابخانه ملی را انجام می دهد. مجموعه این کتابخانه بالغ بر 82 میلیون مدرک است که این مدارک بر حسب رده بندی کنگره امریکا که خود واضع آن است و مورد استفاده بیشتر کتابخانه‌های جهان است، رده بندی شده اند.
کتابخانه دولتی روسیه : به لحاظ تاریخی ، کتابخانه دولتی لنین یا کتابخانه ملی اتحاد جماهیر شوروی ، بزرگترین کتابخانه آن کشور است. منشا این کتابخانه را می توان در موزيم عمومی رومانستف مسکو که در سال 1862م. ساخته شده بود دریافت. تاریخ جهش بزرگ آن با انقلاب روسیه آغاز شد. چرا که بعد از انقلاب و مستقرشدن حکومت جماهیر شوروی ، اهمیت کتابخانه رومانستف بازشناخته شد و آن را به عنوان کتابخانه مرکزی کشور در نظر گرفتند در نتیجه کتابخانه‌های خصوصی و مجموعه‌های شخصی به نفع این کتابخانه مصادره شد و با این کار میلیونها کتاب به این کتابخانه سرازیر شد. در ششم فبروری 1925 ، کتابخانه رومانستف دوباره نامگذاری شد و به نام کتابخانه دولتی لنین شناخته شد. لنین رهبر ممتاز انقلاب روسیه اهمیت فراوانی به کتابخانه‌ها می داد. دولت جماهیر شوروی به پشتیبانی مداوم و هدایت سیاستهای آن پرداخت به طوری که علاوه بر رشد کمی و کیفی ، تمام ویژه گی‌های یک کتابخانه سوسیالیستی نوین در آن تجسم یافت. در سال 1945 ، نشان لنین ، عالی ترین نشان دولتی شوروی ، به خاطر خدمات برجسته کتابخانه در گردآوری و نگهداری کتابها و فراهم نمودن آنها برای مردم در سطح وسیع و اجرای سیاستهای سوسیالیستی به کتابخانه اهدا شد. امروزه کتابخانه لنین بالغ بر 22 میلیون کتاب ، ادواری ، مجموعه‌های سالیانه روزنامه و سایر نشریات به 173 زبان دارد. این آثار از منابع متنوعی از کنجینه‌های ادبی قرن 11م. روسیه کهن و کتب چاپی قرن 15 گرفته تا آثار انتشار یافته هم اکنون را در بر می گیرد و هر ساله میلیونها کتاب به آن افزوده می شود. از نظر خواننده هم پیشینه ای بس بر انگیزنده دارد و تعداد خوانندگان در سال 1961م. ، 2400000 نفر بوده است. ساختمان کنونی این کتابخانه 18 طبقه دارد و از نظر منابع و مواد خواندنی با همه کتابخانه‌های همنوعش برابری می کند.
December 30th, 2004


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
بازگشت
علمي و معلوماتي